Baba Jaga jako symbol i archetyp w baśniach — to temat na kilkugodzinne wykłady. Jeśli temat Cię zainteresuje, zapraszam na poświęcone stricte tej postaci warsztaty albo indywidualne sesje Motanek. W tym materiale zaś króciutko poruszyłam stereotyp Baby Jagi. Obejrzyj nagranie lub przeczytaj tekstowy skrót.
Materiał możesz obejrzeć lub odsłuchać, klikając czerwony przycisk „Play” na grafice pod spodem. A jeśli wolisz przeczytać, zjedź trochę niżej — tam znajdziesz transkrypcję nagrania.
Baba Jaga w folklorze
W polskim folklorze nie ma dużo bajek, w których główną postacią albo postacią wpływową jest Baba Jaga. Znamy przede wszystkim o Jasiu i Małgosi. I jaki obraz Baba Jagi rysuje nam się w tej baśni? Właśnie brzydkiej, wstrętnej staruchy. Garbatej, krzywej, z wielkim nosem i parchem na tym nosie. Nie dość, że sam wygląd tej postaci jest odrażający, to również dosyć specyficzne hobby ma ta kobieta, bo wsadza do pieca dzieci i je potem pożera.
Uosabia więc wszystkie możliwe lęki, jakie gdzieś tam w sobie nosimy i przed którymi się przestrzega dzieci.
Swoją drogą, wkładanie dzieci do pieca jest dosyć ciekawą antropologicznie i etnograficznie sprawą. Dawniej dzieci, które chorowały, smarowano różnego rodzaju wyciągami z ziół, a następnie obkładano ciastem, bo ono było niczym kołderka: ogrzewało i przylegało do ciała. Po czym takie dziecko sadzano na piecu, aby pod wpływem temperatury substancje z ziół lepiej się wchłaniały do skóry.
Z drugiej strony mamy folklor wschodniosłowiański, gdzie postać Baby Jagi występuje zdecydowanie częściej, niż w polskim. W bajkach rosyjskich, ukraińskich, białoruskich wiedźma jest bardzo częstym gościem. A w związku z tym, badacze mieli szerokie pole do popisu…
Bajka bawi i uczy
Nie wiem, czy pamiętacie z czasów szkoły: dawniej bajka miała nie tylko bawić, ale też uczyć. Aby nauka była lepiej przyswajalna, morał obudowywano w jakąś historyjkę. Pod spodem natomiast był ukryty jakiś archetyp, symbol. Symbolem czego jest zatem Baba Jaga?
Zwróćcie uwagę, że do chatki Baby Jagi trafia najczęściej dziecko. I temu dziecku wiedźma daje do wykonania zadania. Te zadania są czasochłonne, pracochłonne, często upierdliwe, ale dziecko ma sobie z nimi poradzić. I w momencie, gdy radzi, dostaje od Baby Jagi dar. Czasem jest to ogień, który dziecko zabiera ze sobą do domu. Czasami — bogactwo. Niekiedy — wełniana chusta.
Baba Jaga jest zatem postacią, która przeprowadza dane dziecko przez proces inicjacji. Towarzyszką w zmianie, w transformacji, w momencie przejścia.
Mówiąc inaczej: przychodzi do Baby Jagi mentalne dziecko. Możemy to nazwać wewnętrznym dzieckiem. Przychodzi coś, co jest niedojrzałe, nieświadome, bardzo często zagubione. Przychodzi jako do mentorki, która to mentorka mówi: „Ok, masz do wykonania konkretną robotę, która sprawi, że dorośniesz i staniesz do odpowiedzialności”. I dary na końcu baśni świadczą o tym, że zadania zostały wykonane pomyślnie: transformacja się dokonała!
Dary Baby Jagi
Po wykonaniu zadań „dziecko” otrzymuje od Baby Jagi dary — prezenty. To, na przykład, ogień. Ogień symbolizuje wewnętrzny imperatyw do działania, moc, która pcha do przodu. Dziecko nie dostanie ognia, bo się poparzy, zrobi sobie krzywdę. Ogień dostaje dorosły — taki, który będzie w stanie zrobić z wewnętrznego ognia użytek.
Dziecko nie dostanie chusty, która symbolizowała stan przejścia ze stanu panieńskiego do małżeńskiego. Za mąż ma pójść dorosły człowiek, nie dziecko. Dzieci nie wychodzą za mąż.
Tak samo bogactwo. No dziecko nie dostanie bogactwa. Bogactwo spłynie na dorosłego, który będzie wiedział, jak tym zarządzać.
Baba Jaga jest zatem mądrą mentorką, która pojawia się w momencie, gdy potrzebujemy towarzyszki, która nas przeprowadzi z miejsca nieświadomego, do miejsca, w którym staniemy do dorosłości, odpowiedzialności, w którym zrobimy porządek ze swoim życiem, w którym będziemy umieli zarządzać tymi darami, które otrzymamy.
Wyjdziemy z roli nieświadomego małego dziecka. Przejdziemy proces mentalnego dojrzewania.
Baba Jaga: skąd pochodzi nazwa?
„Babą” dawniej nazywano po prostu kobietę w wieku dojrzałym metrykalnie i mentalnie. Musiała mieć za sobą pewne doświadczenia. Być może była mężatką, odchowała już swoje dzieci, była już po menopauzie, a być może nigdy nie wyszła za mąż, tylko pełniła funkcję wiejskiej baby, pomagającej przy porodach, chorobach, pogrzebach.
Drugi człon — Jaga — mógł odnosić się do starosłowiańskiego „jęga”, co oznaczało jęki. Jędzą zaś nazywano osobę, która wydawała dźwięki: jęczała czy to z wysiłku, czy z jakiegoś trudu, włożonej pracy. Jak połączymy to ze sobą, to możemy wysnuć wniosek, że Baba Jaga — to kobieta, której mądrość wynika z doświadczenia życiowego. Trudnego doświadczenia, wiążącego się z jękami. I do takiej mądrej kobiety można się udać na po radę.
Motanka Baba Jaga
Jednym z przejawów obecności postaci Baby Jagi w folklorze wschodniosłowiańskim, są choćby motanki!
To jedna z nielicznych lalek motanek, która ma coś na twarzy. A dokładnie: nos, bo, wiecie, ona wyczuwa pismo nosem! Potrafi „wywąchać”, co w Twoim życiu należy zmienić. Bo to jest lalka zmian, lalka transformacji. Lalka, której atrybutem nie bez powodu jest miotła! Ta miotła wymiata z życia to, co już nie służy.
Baba Jaga jest towarzyszką w zmianach życiowych. W przejściu od nieświadomego, pełnego lęków mentalnego dziecka — do dorosłego, który bierze odpowiedzialność za swoje życie, decyzje i działania tak.
Jeśli czujesz, że w Twoim życiu nadszedł czas na wykonanie lalki transformacji, sprawdź, czy akurat prowadzę w Twoim mieście warsztaty Baby Jagi lub przyjdź do mnie na sesję indywidualną.
